Trường làng tôi
cây xanh lá vây quanh
muôn chim hót vang lên êm đềm.
Lên trường tôi
con đê bé xinh xinh
len qua đám cây xanh nhẹ lướt.
Trường làng tôi,
2 gian lá đơn sơ,
che trên miếng sân vuông mơ màng.
Trường làng tôi,
không giây phút tôi quên,
dù cách xa muôn trùng. Trường ơi!
[trich Nhac TRUONG LANG TOI]
Trí nhớ của tôi còn ghi mãi những kỷ niệm đầu đời lúc tôi mới bốn hay năm tuổi thời gian khoảng 1957-58 gì đó tôi theo mạ và dì tôi ra mở quán tận quận Gio linh.
Thuở này gần cuối thập niên 1950s quận Gio linh còn là quận cũ chưa có quận mới. Quán ăn mạ tôi bán gần quận buôn bán chỉ lèo tèo cái chợ có mấy cây bàng sum xuê lá. Cạnh chợ chỉ có nhà O Phượng là có tiếng giàu có nhất thôi. Nhắc đến o Phượng thì ai ở xứ Gio linh tuổi đời trên 60 mới hi vọng còn nhớ.
Muốn vào quận Gio linh xe phải quẹo phải ở ngả ba Quán Ngang rồi theo con đường đất đỏ vào độ hơn cây số mới đến quận.
Quán ăn mạ và dì tôi phải thuê lại một nửa nhà ông Thiệu. Ông chia hai căn nhà tranh dài cho mạ tôi thuê một nửa. Mạ và dì tôi dù sao chăng nữa cũng người thị thành ra đây buôn bán nên quán ăn lúc nào cũng đông khách. Khách đa phần là công chức cán bộ trong quận thôi.
Nhắc đến mấy người này tôi nhớ mãi chú Cọi, chú làm cảnh sát trong quận. Chú Cọi là người tôi "sợ nhất trên đời". Số là thuở này tôi là đứa "trai cưng" của mạ tôi lại chưa đi học chỉ lẻo đẻo theo "làm nũng" với mạ tôi suốt ngày thôi. Thế mà tôi sợ chú Cọi đến "phát khiếp". Có bữa chú phạt tôi quỳ trước quán. Rũi thay vì bận công vụ, quận hay ngoài chợ gọi chú nên chú phải chạy đi gấp. Ác hại thay chú quên "hủy bỏ lệnh quỳ" cho tôi nhờ. Thế là tôi cứ quỳ mãi! Mạ tôi và dì tôi nóng ruột bảo tôi đứng dậy đi kẻo mỏi, nhưng tôi không dám đến trưa chú về mới thôi.
Mạ tôi bắt đầu nóng ruột về học hành cho con mặc dầu tôi mới 4- 5 tuổi.
Thế là một ngày đẹp trời mạ tôi cố tâm đắt tôi đi học cho kỳ được. Hai túi tôi đầy kẹo chanh,kẹo bạc hà đủ thứ. Tay kia tôi còn cầm theo một chai lemonade của Pháp,loại nước lemonade đóng chai hình hơi bầu màu xanh lơ tôi đến nay còn nhớ. Thế mà tôi vừa đi vừa khóc rấm rức.
Theo con đường đất nhỏ ngoằn ngoèo lên tận dốc Hà Thựong một vùng đất hơi cao có nhà của thầy Cửu Hàm vị hương sư dạy dỗ trong thôn.
Thầy Cửu Hàm bận áo dài đen khăn đóng tuy đã cũ kỷ theo tháng ngày trong vùng thôn dã. Dạy học cho đám con nít lố nhố trong nhà thầy, chỉ có tôi là đứa học trò mới nhất và lại là "hư" nhất đám. Mạ tôi năn nỉ xin cho tôi học cho được mặc dầu nhỏ quá. Thấy tôi còn khóc mãi, thầy làm bộ quát sai đám học trò đem chùm dây ra cột tôi vào thành ghế. Trong tâm lý cái gì gây ấn tượng nhất thì nhớ lâu nhất bởi vậy tôi bị cột tay vào ghế vì cái tội "làm nũng" là tôi nhớ lâu nhất thôi.
(Thế mới biết phương pháp giáo dục của mình tuy xưa nhưng nghĩ cho cùng tuy gắt gao đó nhưng lại rèn luyện cho con người tốt hơn. Xứ tây phưong con nít muốn "là trời muốn" khôg có trừng trị nên cứ tạo cho các em ý tưởng mình "là trời con" cũng có khi đem lại kết quả tiêu cực cho xã hội)
Thầy Cửu Hàm sống cảnh thanh bần lấy dạy dỗ những lứa tuổi thơ trong làng làm niềm vui cho tuổi già - an cư lạc đạo.Chiếc áo the thâm bạc màu theo năm tháng cùng một thời của thầy nền Nho học đã phôi pha.
Vùng đất Hà thượng , xứ Gio linh làm gì có cảnh ruộng đồng 'thẳng cánh cò bay', ngoại trừ những trái mít và trái thơm ngon nhớ đời. Thổ sản ở đây thứ bột sắn cơm nổi tiếng; ai về từ Gio linh mà không quên mang về nhà ít ký bột sắn cơm. Sắn khoai làm bạn với con người của xứ Gio linh vì thiên nhiên chẳng hào phóng gì cho người dân 'cận sơn cận hải'. Bao kinh nghiệm từ cây sắn vồng khoai tôi thiết tưởng chẳng nơi nào trừng trải hơn xứ Gio linh, vùng kỷ niệm của tôi thời bé bỏng.
Thời gian dần qua tôi đã quen nhà thầy Cữu Hàm tôi bắt đầu biết siêng học.
Trường của thầy Cữu Hàm cũng là nhà ở của thầy. Nhà nền đất cao,những liếp cửa xếp củ kỷ vài ba cái bàn ọp ẹp làm chỗ giáo dục của một vị hương sư trầm lặng. Tuy vậy bạn học tôi quanh quận mới có may mắn đi học với thầy.
Nhà tôi ở có bạn tôi là thằng Mạnh. Thằng Mạnh con ông Thiệu, chủ nhà cho nhà tôi thuê làm quán. Tôi còn có thằng Giêng cháu bà Phượng nhà giàu đầu xóm chợ cũ. Cứ ngày ngày đi học đi theo con đường sau lưng nhà O Phượng tôi kêu thằng Giêng ơi ới.
Thằng Giêng làm lụng cho chủ nhà tức O Phượng. Thằng Giêng lớn hơn tôi vài tuổi. Hắn làm việc quần quật suốt ngày. Hắn siêng năng O Phượng thưong tình cũng cho hắn đi học trên nhà thầy Cữu Hàm, làm bạn vong niên với tôi kiếm đôi ba chữ.
-"Giêng ơi đi học ơi Giêng !!!"
Cứ mỗi lần gọi hắn đi học tôi cứ nhớ mãi cái lưng thằng Giêng đen trui trũi mồ hôi bóng loáng. Hắn đang gắng xay cho xong giã bột để đi học với tôi.
Xe Gio linh thường đổ trước chợ tức trước quán O Phượng bán đủ thứ hàng hóa. Cái bến xe Gio linh hồi đó còn hình ảnh một anh chàng "điên điên tàng tàng" tên Sức.
Khi tôi vào lại tỉnh thành thì nghe đâu thằng Mạnh bạn tôi theo giải phóng. Sau 1975 hắn về lại Gio Linh làm gì cũng lớn lắm.
Còn Giêng thì biệt tăm tích từ xưa. Lạ một điều tôi còn nhớ mãi cái tên cùng hình ảnh cái lưng trần đen đúa cùng bóng loáng mồ hôi.
Khi tôi khôn lớn thì nghe tin thầy Cửu Hàm không còn nữa. Thầy đã chết, theo xét đoán oan khiên - thị phi phải trái giữa 2 lằn đạn của cuộc chiến tương tàn. Thầy muốn sống thanh bần lạc đạo lấy việc dạy dỗ lớp mầm non đất nước như bọn trẻ trong làng như Giêng, như Mạnh, như tôi nhưng cũng chẳng yên được giấc mơ ẩn sĩ!
Hình ảnh vị thầy đầu đời còn đậm nét trong trí nhớ tôi. Tôi chỉ tiếc một điều khi khôn lớn không có dịp ra xứ Gio Linh thăm lại vị thầy xưa. Cái dịp đó vĩnh viễn không còn vì thầy Cữu Hàm đã ra người thiên cổ trứơc khi quận Gio linh bị xóa tên theo khói lửa chiến chinh.
Nhớ về Gio linh tôi nhớ Ông Thầy già, thằng Giêng cái lưng trần đen bóng, thằng Mạnh cất bước giang hồ theo con đưòng 'giải phóng'... cái chợ quạnh hiu bên gốc bàng bóng rợp muôn đời.
Đinh hoa Lư 28, Feb, 2011
