Ký Ức về Mọ Phạm thị Chở và những món ăn truyền thống trong ĐẠI GIA ĐÌNH NGOẠI Tôi

hình Mợ 2011 do Đinh thị Hiệp chụp

   Tôi sinh ra đòi, thật tình gần gũi mợ tôi nhất. Chẳng lạ gì do thuỏ này nhà mệ Ngoại tại Cửa Hậu , phuòng Đệ Tứ là một Đại Gia Đình; gia đình cậu, dì cùng nhà tôi đều ở chung.

  Mọ vè làm dâu trước khi tôi ra đòi, còn chăm sóc mấy ông chú tức là các cậu tôi còn niên thiếu. Mọ là người dâu trưởng cùng là người chứng kiến nhiều nhát bao thăng trầm vinh nhục trong đại gia đình Ngoại tôi.

  Tôi là thằng cháu ngoại đầu tiên , anh Sử là thằng cháu nội đích tôn trong nhà Ngoại. Anh Sử và tôi là người gần mọ nhất. Mợ nấu nướng món gì, tròi thuong tôi có trí nhớ khá kỹ về 'ăn uống'; nhưng thật tình là món 'quê mùa' cho đến hôm nay hơn sáu mươi vẫn nhớ nằm lòng. Đó là nhờ gần mợ người nội trợ chính trong đại gia đình này.

  Giờ tôi xin kể cho trong nhà nghe những món 'nhà quê' này là gì ?

Nhưng trước tiên phải xác nhận là đại gia đình Ngoại sống nhờ vào đồng lương công chức thì tất nhiên không phải là những 'sơn hào hải vị' nào cả.

Cà pháo dầm muối: bàn tay Mợ muối thật khéo. Từng khạp cà pháo dầm muối, nổi men chua trắng bóc trên mặt . Mợ dầm với nước mắm tỏi ớt thôi mà cả nhà đều thích. Trí nhớ tôi còn nhớ như in , cà pháo dầm chua là Mọ hay làm. Cậu Cư lại là nguòi ghiền cà pháo (ngoại trừ anh Sanh chỉ ghiền thịt , cá món hiếm vào thòi buổi hàn vi

Tôi kể tiếp về món dưa chuối muối chua. Ngày xưa QT , các cậu đi học ăn nhờ vào gia đình anh cả tức là cậu mợ Cư . Mọ Chở là người nội trợ quán xuyến trong nhà thì làm sao phải giúp đại gia đình đông đúc kham đuọc chuyện 'dua muối' qua ngày. Già rồi, tôi mói cảm phục đức tính này của mọ. Những cây chuối con mợ bói từ bụi chuối sứ sau nuong (góc nuong này sau này ngó qua là căn phòng của anh Lê bá Lư , nhưng thời này nhà anh Lư chưa lên, sát nương ông Lâm tức là nhà bác Kinh sau này) mợ đem vào cắt mỏng trộn rất nhiều vói cây kiệu. Cây kiệu là thổ sản của đất QT nên khạp dưa chuối vừa chua vừa thom kiệu. Món dua chuối này mợ kho nước ruốc để chấm. Thế mà cả nhà đều khen ngon , đua com dễ dàng.

Từng gốc cây chên tức dền , hay gốc cây đu đủ mợ cũng phơi khô trộn với mắm nục tù Gia Đẵng hay Cửa Việt lên, fthế là cả nhà đều có những thẩu mắm chên ngon 'nhớ đòi' . Phải thật sụ là nhớ đòi vì cho đến lúc này ngày mọ tạ thế đã hơn 50 năm mà tôi đây còn nhớ.

Cái khéo léo giỏi giang, gọn gàng tính toán của mợ tôi thật sự thán phục . Đồng bạc eo hẹp, miệng ăn đông trong nhà , cậu ỏ xa , mùa đông tháng giá chọ đò không có chi; miếng cá chuồn khô nướng, tô cà pháo, dĩa dưa chuối ; họa hoằn khi cậu Cư vào hay nhũng lúc sau này cậu Cư làm ở QT mói có dưa giá thịt heo hay món canh thịt bò .

Tôi lại nhớ cái tài mợ um đồ ăn; cũng ngần ấy thịt bò

bạng nhạng' là loại hai , nhiều gân và mõ , chỉ một trăm gram thôi , mọ um thật khéo léo nồi canh thật ngon. Giờ đây hình ảnh và cách um của mợ thằng cháu này còn nhớ rành rành trong đầu. Ướp nuóc mắm hành cho thấm chờ chút mõ trên song sôi lên phi hành cho thơm bỏ chén thịt ướp vào đảo đều không lâu và không mau quá, xong bỏ dưa cải chua vào đảo đều cho thấm,  Cho nửa chén nước vào sôi riu riu lại rồi mới thêm nước cuối cùng vào để tạo thành nồi canh cải chua. Chưa xong đâu, mợ truống nồi canh qua bên đánh thêm nủa muổng cà phê ruốc ngon QT đánh tan trong ít nước lạnh thế là có một huong vị nồi canh cải chua QT , rất ư là QT vì nó không giống chi là canh chua trong nam cả .

Kể dong dài về những món ăn đạm bạc của Mợ mà tôi nhớ nhiều nhất. Trong đại gia đình Dì Liễu có tài về cách nấu các món ăn kiểu cách ; chỉ có mợ là người rành rọt về những món ăn dân giả ,nhưng đầy huong vị quê huơng và nồng ấm tình cảm gia đình ; đó là sự chắt chiu dè xẻn, tính toán chi ly mà mợ là người chịu trách nhiệm của người dâu đầu chị cả trong nhà.

Cho đến những ngày chạy loạn vào Đà NẴNG , tôi là thằng cháu ngoại từ quân trường ra ,ghé Non Nuóc (1973) trong thoáng chốc nhưng hình ảnh Mọ chắt chiu tùng bụi cỏ khô bên rìa phi trường bỏ hoang Non Nuóc vào làm củi đốt trong trại Non Nuóc 5. Thời này tuy gạo chạy giặc có cấp phát cho lưu dân QT nhưng củi đốt là cả vấn đề gay cấn. Luu dân QT chạy vào sống tạm bọ tại các trại tạm cu như Non Nước, Hòa Khánh 1972-73 làm gì đào ra 'chất đốt' . Ván trại lần hồi bị gõ làm củi rồi cũng hết, cỏ khô cũng hết ... thật lạ nan giải cho đến lúc DI DÂN LẬP ẤP VÀO BÌNH TUY 1973

MỘT THỜI THAN CỦI XỨ ĐỘNG

SAU 1972 : ĐẠI GIA ĐÌNH NGOẠI chính thức bị phân tán khắp nơi. Gia đình mẹ tôi cùng dì Liễu mợ Huờng, cậu Bình vào Mỹ tho cùng Long Bình ...1973 gia đình dì Thừa, Mệ ngoại, gia đình Mợ đều vào Bình Tuy. Gia đình cậu Bình Mợ Mai thì ở lại Sơn Trà Đà Nẵng.

Chỉ thấp thoáng 2 năm đại biến cố 1975 lại kết tụ ĐẠI GIA ĐÌNH NGOẠI một lần nữa tại đất Động Đền Hàm tân gồm các gia đình cậu Cư, cậu Bình , Mẹ tôi , dì thừa dì Liễu cậu Hoa cùng nhau sống trong một hoàn cảnh rẫy nương than củi xứ Động trong lúc đàn ông toàn bộ đi cải tạo xa nhà ...

thời gian sau này cái đói phải phân tán đi kinh tế mới Đức linh , xuân Sơn , Trị An từ đó Đại Gia đình Ngoại lại phân tán thêm một lần nữa

Tiếp tục kể về Mợ Chở : từ lúc cậu Cư ra tù về Đức Linh sau lại trốn đi về vùng kinh tế mới Xuân Sơn có đem theo mệ Ngoại . Gia đình Mợ gồm 10 nguòi con, cậu làm nghề thợ rèn ...tôi những lúc này sau ngày ra tù là người bán bánh thèo lèo dạo đó đây. Lên Xuân Sơn hay ở lại 1 ngày , tôi lại chứng kiến tài nội trợ khéo léo của mợ khi bồi dưỡng cho Cậu từng miếng ăn , tô cháo bữa lỡ để cậu có súc làm thợ rèn cung cấp cuốc rựa cho cả vùng Xuân Sơn. Tôi không quên được hình ảnh Cậu , ngồi chính trong lò rèn cầm búa nhỏ. Anh Dưỡng ,Sanh  búa tạ ,,,anh 'cu Lé' thụt bệ....tất cả đang thi nhau rèn rựa...những thanh sắt đỏ rực trong lò than

Tiếng búa gõ sắt:

"CÙNG CỰC...CÙNG CỰC..."

Tay cậu nhịp nhịp cái búa nhỏ 2 tiếng là búa tạ ngưng..

Nhịp điệu cùng cực hàng ngày để mưu cầu sự sống tại vùng đất rẫy Xuân Sơn , nhu cầu cuốc rựa không ngơi . Tuy cực nhưng có tiền mua gạo ..ngang đây tôi lại kể về bàn tay khéo léo của mợ ...những con lươn tuy nhỏ mợ mua về chà với mun , làm sạch ưu tiên om CHÁO LƯƠN thơm lừng cho Cậu bồi dưỡng buổi lỡ. Tối về Cậu ăn cơm ít; anh Dưỡng là nguòi ưu tiên chạy ù ra quán mụ Dưỡng mua xị rượu cho cậu vào buổi ăn tối .

Rồi những buổi làm rẫy, đi sớm về chiều tất cả các anh chị đều bị bọ mắt cắn ngứa ngáy sưng vù , quên làm sao được.

Về nhà một gia đình kinh tế mới đông đúc, canh nước ruốc đại dương và những thau cơm nhiều sắn hấp ít cơm hay nói đúng ra là SẮN ĐỘN CƠM là những gì còn trong ký ức .
    Tôi không quên được hình ảnh canh khuya , một hai giờ sáng mợ bị suyễn hành không ngủ được ngồi lặng yên trong mùng . căn bệnh quái ác hành hạ mợ mấy chục năm nay cho đến ngày tháng cuối đời Mợ. Tội cho mợ thòi gian Cậu phải ra đi Mỹ chắc Mợ nhớ cậu nhiều lắm . Cậu về là lúc mợ mừng nhưng là phút đoàn viên ngắn ngũi,để chia xa vĩnh viễn vì chứng ung thư của cậu . Và hôm nay là ngày Mợ ra đi về với cậu , định luật SINH KÝ TỬ QUY ai ai cũng vậy thôi .

  Hôm nay là ngày đưa đám Mợ, những dòng ký ức của tôi đứa cháu ngoại ngày xưa gần MỢ còn lắm điều chưa kể hết nhưng người viết chỉ mong rằng Sau này con cháu trong nhà dù vinh quang sung sướng gì cũng đừng quên những ngày cam khổ, thấp thoáng bóng dáng nguòi MỢ PHẠM THỊ CHỞ , quê cha thì bỏ quê chồng thì theo mãi mãi hằn sâu trong tâm khảm đứa cháu ngoại này.

San Jose 21/7/2015

kính nhớ huơng hồn MỢ

HAI BÊN CON ĐƯỜNG NGỰ

lối xưa xe ngựa hồn thu thảo
ngõ cũ lâu đài bóng tịch dương...[bà Huyện Thanh Quan  ]

hình vòng tròn đen :múi đầu con ĐƯỜNG NGỰ XƯA nay đã bít lối
    gữi về bà con Phường Đệ Tứ QT xa xưa... ĐHL
  CON ĐƯỜNG NGỰ là đường nào? tôi viết đến đây chắc bạn đọc ít ai biết. Đó là con đường gắn liền với tôi lúc sinh ra lớn dần lên một thời niên thiếu trước Cửa Lao Xá mà nay đã thực sự mất tên, và bị lấp mất bởi nhà cửa người ta xây lên trên. Đã thế con đường Lê văn Duyệt cũng vô cớ bị xóa tên. THeo sử thì tả quân Lê văn Duyệt cũng là một võ tướng thời xưa công tội là chuyện của nhà Nguyễn , đến đời Thiệu Trị cũng được phục danh và cái Lăng Ông to lớn ai ở Sài Gòn mà chẳng ghé một lần trong đời.
Đường Phan đình Phùng đã có trong lịch sử thành phố QT xa xưa ròi, việc tréo ngoe chồng lên con đường Lê v Duyệt thì không hay chút nào. 

hình người viết chụp cho cậu Võ Cư năm 1969, ông đang đứng chính ngả ba Lê văn Duyệt và lối vô Cổng Thành Cửa Hậu (đã bị lấp sau 1967)- ngó thẳng ra con ĐƯỜNG NGỰ--trên cổng thành phía cánh phải  chúng ta thấy có một mái che tồn nhô lên , mấy chú bảo an đêm nào cũng gác đó , lâu lâu đánh kẽng đổi gác ...
 
   Bây giờ tôi lại kể về con ĐƯỜNG NGỰ. Con đường này chính ngay Cửa Hậu ngó ra thẳng về An Tiêm. Lúc tôi còn nhỏ, mệ tôi thuờng kể là con đường vua Ngự nên gọi là thế nhưng trong nhà Ngoại tôi không biết vua nào. Chẳng qua là truyền miệng cho nhau. Cho đến gần đây, ông Nguyễn lý Tưởng có giải thích thêm thời vua Hàm Nghi chạy ra Tân SỞ 1884 đặt tên để ghi nhớ vua Hàm Nghi khi thất thủ kinh thành 1884 có di chuyển qua đây.  Dân quân ở đây đắp thành một con đường đất lớn để quan quân di chuyển. Như vậy về thời gian cho đến 1972 tôi và y là chứng nhân cho con đường lịch sử hơn cả trăm năm..

   Ngày đó, bắt đầu con đường này là cái giếng lớn được xây từ thời Pháp. Cái giếng này thoạt đầu có xây nắp đậy đàng hoàng , một nửa mở ra hình bán nguyệt. Nước dùng cho cả xóm. Dì tôi, tên Thừa hay Lý  ngày nào cũng đem hai anh em tôi , xin lỗi "ở truồng" kỳ cọ tắm cho cháu. Cậu Bình tôi lứa anh Liệu anh Thăng, khi nào cũng thi gan lấy hai tay chống vào thành giếng thả cả người xuống và đu lên. Đến khi dân đông, giếng cũng không đủ nước , nhất là mùa tháng hạ phải vét. Mùa khác khi nước sâu , thả móc tìm gàu bị đứt lại được luôn "gàu người khác " mừng như thể tìm được 'tàu Titanic" bị chìm tôi đem về "làm của" luôn. Cả xóm nước uống phải gánh tận thôn Hạnh Hoa . Nơi đó có cái giếng nước uống trong veo , thơm tho. Nhắc đến nước uống dưới giếng Hạnh Hoa tôi nhớ hình ảnh anh Báu . Anh ở tận xóm ông Đội Lạp (tức là ông thân của anh Tùng anh Dũng và Ngô thị Sáu gần xóm Tống thị Nhạn phía trên), ngày nào cũng đi tận dưới xa gánh nước cho mẹ. Đàn ông con trai mà anh gánh "dẽo queo" !
   Cạnh cái giếng là cái quán tạp hóa nhà tôi , tù trong cửa Lao xá hay ghé mua hàng bán cũng đắt. Đây là đầu múi đường Ngự,là nhà của ông Xạ Lịch , bà ngoại tôi kêu là anh con chú bác. Ông xạ Lịch theo công giáo với vợ. Ông có mấy cậu là Lê ái Phương , Lê ái Long , dì Cúc...Nhà ông Lịch thời này tuy không giàu bằng nhà ông Lê ái Thanh, anh của ông Lịch, vì nhà ông Thanh ông thân của cậu Lê ái Minh có xe đò chạy QT- Huế (tên là Thiện Thành) . Cậu Long con ông Lịch tuy là công chức nhưng cũng "tậu" được một chiếc xe Gobel , 'còm măng' từ bên Ý gữi qua ! Tôi còn nhớ , cả xóm đều chạy tới coi chiếc xe mới về được đựng trong một cái thùng gỗ bằng ván thông to lớn. Sau khi dùng 'xà beng' cạy ván ra, chiếc xe GOBEL mới toanh sừng sững dứng ở trong trông thật "hách". Thời gian này xe honda chưa có , ngoài trừ những chiếc mobilette, Lambretta, hay velo solex ...cũ xưa!

Gobel 1963

Cũng đầu đường Ngự phía bên kia là nhà của chú Huỳnh Chốn thân sinh của Huỳnh Rô, và Huỳnh Toàn,  số nhà là 65 Lê v Duyệt. Nhà của chú Huỳnh Chốn là chủ xe Phước Toàn tên của hai đứa em của Rô. Hình như Huỳnh Rô có đúa em gái nữa thì phải. Trước khi nhà Huỳnh Rô ở, đây là nhà của chú Nguyễn văn Ba , cha của thằng BỐn bạn gần nhất trong xóm của tôi. THời này nhà thằng bạn tôi cũng có xe đò chạy Qt Huế , có cho chú Kỳ thuê làm quán may. Cái quán ngó ra là cái cống thông ra hồ của Thành CỔ  . TÔi nhớ  chú Kỳ rất hoang, ngồi may vậy mà lấy tờ bạc cột một đầu kéo ra giữa con đường nhựa , còn đầu kia tôi còn nhớ buộc vào cái máy may Singer. Sau khi "ngụy trang" sợi chỉ khách đi ngoài đường cúi xuống lượm bị chú Kỳ đạp lẹ cái máy may , sợi chỉ kéo phăng tờ bạc lui làm người khách "tiu nghỉu" , trong quán chú Kỳ và tụi tôi cười sướng cái bụng. Người lượm bạc "trật" chỉ biết cúi đầu đi nhanh , chẳng dám cự nự một lời !Đêm về ngay đầu đường Ngự này, tức là cái cống và cái cột đèn của con đường Lê v Duyệt trước cổng Thành , tụi tôi chơi đá lon ,' hô la manh' với nhau.
  Bắt đầu đi sâu vào là nhà bà ngoại tôi hay nhà tôi lớn lên bên các cậu tôi là Võ Cư ,Bé , Phương , Hoa , Ba , Bình...lớn lên các cậu tôi đi Trường Thiếu sinh Quân hay binh nghiệp khác. Cậu đầu Võ Cư trước là trung đoàn 95 VM , sau này về lại bên Cộng Hòa là công an. Có thời bên VM cho người đàn bà về lại 'móc nôi' nhưng bất thành. 1968 nhà sập một nửa nhà dưới cái nhà ngói trên hư hại ít ỏi. Tôi tuy là đứa cháu ngoại nhưng là thắp huơng khói sớm tối trong nhà ngoại tôi. Ông ngoại tôi mất sớm từ 1949, sau này bà ngoại tôi lại làm bà vải tận chùa SẮC TỨ bên Ái Tử thỉnh thoảng có việc gì tôi mới qua chở bà về. Đối diện nhà Ngoại tôi tức là bên kia con đuòng là nhà mệ Dịu. Nhà Mệ có hai cây khế , một cây chua một cây ngọt. Cây khế ngọt yếu ớt ít trái hơn. Cây khế chua to lớn rậm rạp phủ một nhánh qua sân nhà Ông Nguyễn trọng Thệ. Nhà mệ Dịu làm nghề thợ may trong nhà . Chú con trai hình như ở xa. O Lài là chị lớn , em o Lài xấp xỉ tuổi tôi. Sau lưng nhà mệ Dịu là nhà O Hoài mẹ chị Huờng , và Hòa cũng xấp xỉ tuổi tôi. Tội nghiệp 2 đúa con trai o Hoài, thằng Gioan thằng Huởng bị VC pháo vô thành , lạc ra ngoài khoảng 1967 chết oan mất thằng Gioan. Theo con đuòng này tiếp nhà mệ Dịu là nhà Ông Thệ như vừa nói . Ông Thệ là ông thân của các chú Kỳ Khôi Tống Toàn mà Nguyễn trọng Toàn sau này là chồng của chị Thí . Ông Thệ có cái tính rất sạch. Sáng chiều chi cũng thấy ông cầm cái chủi cán dài quét quét trước cươi(sân) rồi. Ông Thệ hình như là người Ngô Xá. Rảnh là ông thay áo quần lên phố thăm ông Thầy Thoàn (thân sinh tướng  Hoàng xuân Lãm ). Nhà ông Thệ trước đây mua lại của chú Vọng . chú Vọng hay đi chiếc mobilette chạy lẹt đẹt . Sau này chú VỌng về ở gần nhà mệ Cửu Mình thân mẫu cậu  Hiếu ở kế bên trụ sở phuòng Đệ Tứ - hay gần kiệt xuống nhà bạn Nguyễn Văn và Ng Kiệt 
Sau 1967, nhà này ông Thệ bán cho chú Huỳnh Chốn, ba của Rô. Còn nhà Huỳnh Rô số 65 trước đường thì lại bán cho mẹ và dì tôi . Nhưng nhà tôi số 65 trước đường ở một năm thì bị cháy vì vụ Mậu Thân 1968. Sau đó nhà tôi phải lên thôn Đệ Nhất làm ăn .
  Tiếp tục con đường Ngự, nối tiếp nhà Ngoại tôi là nhà của bác Hà công Kinh tức là ông thân của Hà thị bích Huờng. Thời tôi còn nhỏ, đây là nhà của ông Lâm , thân sinh của võ sĩ Bách Tùng Lâm; tức chú Tùng lấy tên ba người:  ông Lâm , Bách là anh của chú Tùng. Ông Lâm có võ gia truyền , sau này chú Tùng mới là võ sĩ nổi tiếng. Chú Tùng , chú Bách cở tuổi với hai cậu Võ Phương và Võ Hoa tôi. Một thời 1960 nhà của ông Lâm còn là nhà tranh , có đụn rơm và buị tre . Tôi còn nhớ trong Sài gòn , ra làm một cuốn phim , đóng cảnh thanh niên chiến đấu. Có thể vào thời Ấp chiến Lược thịnh hành. Đêm đó thật vui, có cả anh Nguyễn Bích( anh rễ Mỹ tín , chồng chị Lợi ) cùng với các thanh niên trong thôn được dựng cảnh thanh niên chiến đấu , bận đồ đen cầm đuốc lập lòe chạy cạnh đống rơm trước máy quay phim thật vui. Sau này nhà ông Lâm bán lại cho nhà  Hà thị bích Huờng. Ba của Huờng là bác Kinh làm kiều lộ hay là công chánh tỉnh QT. Bên kia nhà ông Thệ thì bán cho nhà chú Huỳnh Chốn. Cả hai ông Lâm và ông Thệ không đi đâu xa mà ra mua đất phía sau ruộng tức là tiếp tục con đường Ngự để lập vườn vui thú điền viên.
  Con Đường Ngự dài lắm ! Nó đâm thẳng về tận An Tiêm. Như người viết đã trình bày, lúc sinh ra thì đã thấy nó rồi . Thời trước 1963, từ đường Lê v Duyệt đi ra khỏi nhà ông Lâm là gần hết nhà rồi, hai bên toàn ruộng.  Hồi đó, mùa mới cấy lúa tôi hay cùng chị Dao con Ông Lâm ra bắt cua đồng tức con đam , ốc bưu (bươu) đi vài giờ là có cả gàu đầy. Mùa khô thì ra cánh đồng khô gốc rạ thả diều chơi. Diều các cậu tôi chơi là diều 'người lớn'. Nó có hai cánh rộng, mang cả 3 ống sáo trên lưng. Cột dây lèo rất khó. Cánh ruộng phải rộng để căng dây , đợi gió là phóng lên . Con diều không phải có cái đuôi như con nít chơi, mà nó đựng gió bằng hai cánh rộng và bung lên trời. Dây diều bằng dây gai chắc và to mua từng cuộn lớn trên tiệm Ông Kỳ trên phố mới có . TÔi không cầm dây nỗi,  người lớn mạnh mới cầm nỗi cho con diều lên cao hơn trăm mét . Mỗi lần đứt dây, nó bay về tận ruộng Hạnh hoa dưới xa.
  TÔi  lại lan man nữa ! tiếp theo nhà của Hà thị bích Huờng là nhà ông Nguyễn tri Duyến. Ông Duyến là ông thân của chị Đoàn, chị Liễu và đúa em trai cùng một em gái nữa. Nhà chị Liễu có hai con chó trắng và đen làm tôi khi nào đi ngang cũng "ngán". Con chó đen nuôi sau to lớn hơn , sủa vang nhưng không "độc" bằng con chó trắng. Con chó trắng chờ tụi tôi đi ngang qua là im lặng chạy vụt ra không sủa tiếng nào để cho mình đề phòng mới đáng sợ. Phía bên tê đường , sau cái nhà ngói của Rô là nhà của chú Phan Hưu cũng cảnh sát như cậu Cư tôi. Đất nhà chú Hưu đang ở là cái hồ rộng quá đến sau nương của nhà bác Dô bên xóm kia. Phía bên kia hồ thì xe kéo của MACV từ trường NH về đổ rác. Phía cạnh hồ sát con đường Ngự này thì người ta lấy đất cày đổ thêm tạm làm cái nền cho nhà chú Hưu. Trước kia tôi hay câu cặm ở cái hồ này. Những buị tre gần hồ chiều chiều có tiếng con chim chài màu xanh đậu chờ mồi. Đất đai phủ dần hồ thay vào đó là nền nhà chú Hưu Trong xóm chỉ có nhà chú Hưu là khổ nhất. Vợ chú sinh xong đứa trai cuối thì thím bị tâm thần. Cúc là con gái đầu , ngang tuổi tôi , thay mặt mẹ tảo tần phụ ba nuôi bầy em. Trưa hè, lúc lúc tôi lại nghe tiếng thím nói và la mắng những gì không hiểu nỗi. Tuy vậy thím không làm phiền ai , chỉ cái bệnh là nói những lòi độc thoại đầy vẻ bất mãn. Hai đứa trai đầu của chú Trung và Phùng hay bên phía bích Huờng mấy em trai- tôi xin lỗi- hồi này đặt cái tên là... "Chó Nậy... Chó Con". Nhà chú Chốn, thì có Cu Rô...thời này mấy đứa con nít hay có cái tên "cu ..." nằm đầu mới vui. Tỷ như em trai thằng Nguyễn v Bốn, bạn tôi có thằng "cu Đen" vậy ! gọi tục danh , tên "cu "
      -Ê mi đi mô rứa Cu...?
 Riết hồi tôi quên luôn cái tên trên giấy tờ luôn ! thưa bạn đọc...
 Mà tôi không biết sao trong xóm tôi lại nhiều "tên Cu " lắm thế. 
  Trước hiên nhà ngoại tôi sau 1968 có một bàn ping pong khá lớn . Cho thuê giờ kiếm thêm "mắm muối". Khách trong xóm ngoài các bậc cha chú như chú Hưu ,đánh rất hay là đối thủ với cậu Cư tôi. Đa phần là khách con nít như mấy "thằng cu" tôi vừa kể trên . Giờ hỏi lại, chẳng hẳn mấy đứa em này...không quên cái bàn ping- pong đó.
Tên tôi thật may, ngoài cái chữ "sù sựa" do chú Trương Đá đặt cho tôi vào năm 1960, thoát cái nạn tên là "Cu Phúc" , tôi không biết vì sao nữa? Tại sao mà chú Trương Đá đặt tôi cái tên "sù sựa"? vào khoảng 1960 lúc mẹ tôi cho em gái tôi là Đinh thị Hiệp bú , chú Đá có tới nhà thăm cậu Hoa tôi và thấy Đinh thị Hiệp khoảng chưa đầy năm tuổi đang bị ngợp sữa. "cái chi rứa phúc ? " chú Đá hỏi . Tôi lúc nhỏ nói chớt nổi tiếng trong xóm vì hai cái răng cửa bị sún, trả lời lắp bắp , "dạ ...cái sù sựa" tức là sữa ! Từ đó chú Trương Đá đặt cái biệt danh này cho tôi. Suốt thòi kỳ "sún răng" này mấy thằg bạn như Trương SỪng, Trần Tài ,nhất là Nguyễn văn BỐn(còn gọi là thằng Vạy) gọi riết tên tôi là "sù sựa " đến nỗi tụi nó quên mất tên tôi luôn . Sau tôi cũng quen, cứ cho đó là tên mình .
 Tiếp theo nhà chú Phan Hưu là nhà ông Phương có người con trai đi lính không quân . Anh hay lái nguyên bộ đồ bay ghé tạt thăm ông bà.  Ông Bà Phương có chị con gái đi nữ tu nhà dòng sau lại về.  Chị ấy trắng trẻo đẹp gái và quá hiền lành . Kế là nhà vườn mới của ông Thệ( sau khi bán nhà cũ cho nhà Huỳnh Rô, ông Thệ xây nhà mới ở lô đất mới này). Sân trước trồng mấy cây trứng gà , ông không bỏ thói quen quét cái sân đổ bằng đất cày ngoài ruộng gánh vô "láng xì cón " . Cũng là cái chỗi cán dài , bộ Bà Ba trắng, và cái dáng của ông. Tôi rất thân với nhà Ông, cứ ra nhà ông chơi. Sáng sáng là ông dậy sớm chế ly cà phê sữa rồi. Tôi còn nhớ như in ba ông - ông Thệ, ông Kinh cùng cậu Cư tôi sao mà mê "tài bàn " tức là tổ tôm đến thế.  Khi nhà này, mai nhà khác ... cái thú vui của ba người là tài bàn .  Có khi ba ông đánh cho đến sáng mới về. 
  Từ lúc có phong trào "di dân" phía ruộng. Có nghĩa người ta bán mặt tiền ngoài đường Lê v Duyệt ra tậu đất ngoài này. Cái ranh giới cuối cùng mở rộng ra ; ví dụ phía nhà ông Nguyễn tri Duyến thì có thêm Đại Đội Vũ Trang Chiêu Hồi.  Lịch sử Trung Tâm chiêu Hồi phải trước 1967 vì sao tôi biết rõ? Nhưng giữa Trung tâm chiêu Hồi và nhà Ông Duyến, có hai nhà lên ngụ cư tạm thời nên đấp đổi đất đai tạm thời làm mái tranh tôn qua ngày tháng. Đó có nhà o Hảo cũng là quả phụ hình như trong nhà có đứa bé tật nguyền chỉ nằm bất động không đi đứng được rất khổ. Những mái nhà này nền thấp nên mỗi khi nước lụt về là tràn ngập gần nửa nhà.
 Năm 1967 là năm cổng Thành Cửa Hậu bị đánh để giải thoát tù chính trị . Phía 'bên kia' cũng giả dạng "chiêu hồi ", xong hay ra chơi phía quán truóc đường nhắm địa thế cổng thành và sau đêm đánh xong họ cũng "biến mất "? Hồi này tôi quen một anh lính chính quy người Hà Nội tên Sơn , đẹp trai , giọng Hà Nội rất hay. Sơn hay la cà từ ty Chiêu Hồi qua chơi nhà ngoại tôi , vào phòng học tôi ở mái sau.  Thấy tôi chăm học , Sơn rất thích. Anh còn mở bóp lấy tấm ảnh kỷ niệm một quán nuóc ơ Hà Nội trước ngày anh đi lính vô nam và sau đó "chiêu hồi". Sau khi cổng lao xá Cửa Hậu bị đánh (1967) , Sơn ,người bạn chiêu hồi mới quen cũng biến luôn? Hồi này còn có mấy anh CHiêu Hồi lính chính quy khác nữa mà tôi quên tên mất. Lính Mỹ có công nhiều trong việc xây dựng Trung tâm Chiêu hồi này . Xe chở đất liên tục ngày tháng để lấp đầy vạt ruộng rộng thì phải biết là bao nhiều thuớc khối đất chở từ xa về. Xe Mỹ chạy ra vô suốt ngày , đến nỗi tôi học được vài ba tiếng Anh cũng đề đầu đường vô, cạnh cái cột đèn dòng chữ trên tấm giấy carton "Children, slow down" , tôi không biết  thêm chữ please cho lịch sự như bây giờ .  Mấy ông Mỹ lái xe chở đất xong đi ra ngo ngó vào tấm bảng ? !
  Người Mỹ còn đem về ty Chiêu Hồi này ban nhạc hợp tấu giúp vui cho mấy anh VC. Bữa đó, cả xóm chạy ra nghe đội hòa nhạc Mỹ hòa tấu bản "ĐÊM ĐÔNG" nghe hay đáo để. Cậu Võ Hoa tôi lò dò lấy cái máy Cassette ra thu tiếng, làm như là phóng viên , tôi không nhớ có thu được không?
  Từ sau thời gian thành lập ty Chiêu Hồi là phong trào xây nhà ra xa hơn nữa, hai bên con Đường Ngự. Căn bản những người cố cựu trước đường ra "lập nghiệp" ngoài này như nhà ông Thê, nhà Ông Nguyễn v Ba tức là ông thân thằng bạn tôi Nguyễn văn Bốn. Nhà ông Lâm tức là võ sĩ Bách tùng Lâm , nhà chú Vân lái xe trácion QT- Huế ,,, còn thêm người dưới làng vì tình trạng chiến tranh lên đây lấn ruộng ở hai bên con đường thật nhiều. 

 chủ những chiếc xe chở khách hiệu RENAULT giống trong hình trong xóm tôi gồm nhà Chú Thanh, chú Chốn, Chú Ba, ông Khóa Thanh ...

Nhưng tôi phải nhắc đến nhà chú Xứng ỡ kế nhà ông Thệ . Nhà chú Xứng mới ở sau này. Có cái tôi nhớ là chú làm nghề cắt dép bằng lốp xe hơi mà đầu tiên trong đời tôi thấy. Chú làm nghể dép lốp này bán trên chợ Tỉnh . Tuy là cắt dép lốp , nhưng không có hình dáng dép lốp như bộ đội sau này, mà hình dép nó đẹp hơn, tuy cũng có những quai dép bằng ruột xe. Hết nhà chú Xứng làm nghề guốc dép mới tới nhà chú Nguyễn văn Ba tức là ba thằng Bốn bạn tôi , có nhắc trước ở phần trên . Chú Ba bán căn nhà 65 Lê văn Duyệt ngoài đường cho chú Huỳnh Chốn xong ra đây vừa có đất xây cái nhà ngói "to đùng" vừa có chỗ đậu xe và còn dư đất xây thêm nhà trên nữa. Đất đai tại sao mà rẻ? Thời này có phong trào di dân lập nghiệp trong Long Khánh . KHông phải di dân lập ấp 1973 đâu , thưa bạn đọc. Phong trào này có từ lâu. Nhà cậu tôi cũng treo bảng bán , may mà không ai mua. Nhưng cũng vì lưu luyến nên chần chừ. Do đó vì phong trào vô nam này mà đất ngoài ruộng này rẻ như bèo. THời buổi chiến tranh ai ở càng gần đường phố thì cái bụng lai yên tâm hơn. Kế cái "gia trang " của thằng Bốn là nhà của ông Lâm , thấn sinh chú Tùng ,tức là võ sĩ Bách Tùng Lâm như tôi vừa nói đoạn trên. Ông Lâm bán nhà cạnh nhà cậu tôi cho ba mẹ Hà thị Bích Huờng xong thì ra đồng. Cũng nhà gỗ nhà tranh và làm ruộng thôi. Nhà ông Lâm hay gọi cho đúng là nhà chú Tùng(làm trưởng nhóm lính gì của Mỹ gọi là xi ti gì đó?)có cái đụn rơm và mấy cây mít , um tùm cái ao rau muống. Ngó qua đường Ngự là nhà chú Vân ba của Nguyễn thị Ba , Nguyễn thị Bốn , có một "thằng Cu " nữa hay em trai mà tôi hay gọi là Cu Vân. Giấy tờ là Quyền nhưng tôi có khi nào nghe đâu, cứ con trai là "cu" xong lắp thêm tên cha là "yên chuyện". Cái lối gọi này như một cái "luật bất thành văn " tự nhiên cho tất cả bà con trong thôn xóm. Chú Vân lái xe tắc xi thuê cho chủ , nghèo hơn . Đi về là chú không quên ghé quán mạ tôi đầu đường NGự uống một hai cốc rượu thuốc mới vô nhà. Chú làm tài xế cho người ta nên nghèo. Cái nền nhà xây xong , chỉ trơ mấy hàng táp lô năm này qua năm khác. Cũng phía này kế nhà chú là dảy trường ấp tân sinh khá dài gồm mấy lớp. QUa lại bên này đường là nhà chú Thí em rễ Chú BA. Lạ là bà nội của thằng Bốn tức mẹ của chú Ba lại thích ở với o Gái vợ chú Thí thôi. Chú Thí cũng là tài xế lái thuê nên nghèo hơn nhiều. Sát nhà chú Thí là nhà chú Ngụng làm lính trong thành. Nhà chú cũng lên ngụ cư sau này. Tôi nhớ chú Ngụng là nhớ chiếc xe Dodge Cartge khi nào chú về nhà cũng kéo một cái xe rơ -móc (remorque) đầy nước về cho nhà xài , khỏi gánh. Nhà chú Ngụng ở đằng trước , phía sau là một cái xóm  dưới các làng mới lên đây tạm cư,  người ở chen chúc.  Vì chiến tranh mà họ tạm cư lên đây. Ruộng vườn bỏ lại dưới làng , ăn theo đồng lương "lính tráng" chắc là khó khăn nhiều.  Phía cạnh xóm này là bãi tha ma lâu đời tiếp giáp với hai thôn CỔ Thành và Hạnh Hoa. Hồi này có làng Cổ Thành gần Trí Bưu và Hạnh Hoa còn Thành Cổ người ta còn gọi là Thành chứ không phải Cổ Thành như bây giờ hay gọi. Ví dụ ngày đó người dân hay nói ...lính trong Thành , có pháo kích trong Thành , khu gia binh trong Thành , Tiểu Khu sau này đóng trong Thành...
   Ra lại con đường Ngự, tiếp tuc bên phải là cái vườn ông bà Tám. Cái vườn rất rộng của bác Lê cảnh Tám tức là ông bà thân của chị ng Lê thị Hoa , Lê cảnh  Lành , Lê  thị Thêm (Quỳnh Ni sau này). Nhà bác Tám tôi nhớ mang máng lúc trước bán tiệm tạp hóa duói Góc Bầu gần tiệm Bác Kỳ . Tiệm bà Kỳ sát bên nhà chú Tịnh( sau này bút danh là Trịnh duy Nhượng ), bạn cậu Võ Hoa( sau này bút danh là Trần giã Viên . Sau này bác Támcũng theo phong trào "di dân" ra con đường Ngự này "khai hoang lập ấp ". Cái vườn cuối cùng trước khi chạy 1972 mới đáng nói vì bác Tám ông đã tạo dựng một vườn ổi xá lị rộng mênh mông, trước cửa ngõ là cái quán bán lẻ cho xóm kiếm thêm lợi tức trong nhà.
Đối với vườn bác Tám là xóm nhà ngụ cư cuối cùng cả chục gia đình từ duói làng lên vì chiến tranh lên tỉnh. Là hình ảnh cuối cùng tôi ghi nhận được cho đến cái mút thời gian thang' Ba /1972
Con đường NGỰ CÒN DÀI lắm , nó phải chạy ra xa nửa gần giáp với bờ sông Vĩnh Định giáp với thôn An Tiêm. Một thời tuổi nhỏ tôi có những "chuyền phiêu lưu" đi theo con đường đất rộng cao như con đê này về các vườn dưa gần An Tiêm kiếm rế . Tôi không quên được những cây mắm xôi , những bụi chứa dại và mấy con châu chấu voi to lớn. Hai bên là cánh ruộng loáng nước mùa cấy , cho đến lúc nước lụt với cảnh nước đục ngầu mêng mông , hay mùa khô cánh đồng trơ gốc rạ...
Tuổi dại lớn lên bên con ĐƯỜNG NGỰ cùng tình bà con làng xóm , tôi cứ nhớ mãi suốt đời.
Cho đến hôm nay , cái tên đường Lê văn Duyệt  cùng thành phố đó mất rồi . Cũng như con ĐƯỜNG NGỰ, nó cũng theo nhau về miền dĩ vãng. Nỗi cảm hoài u uẩn cho những gì thuộc chuyện xưa tích cũ đến khi viết lại cho thế hệ mai sau là góp nhặt cát đá dựng xây lại hình ảnh xa xưa giờ đã mất.

 Đinh trọng Phúc
127  đường Lê văn Duyệt
thị  xã QT 
reedit 2/9/15



 

UTAH and Nature