PHUC HUE FAMILY: THÀNH PHỐ NĂM XƯA

ngả tư đường Trần hưng Đạo và Quang Trung thành phố QT năm 1969 bên trái tiệm radio TV ông Khiết , bên phải là nhà sách Tùng Sơn- người cảnh sát đứng giữa đường đang điều khiển lưu thông [hình trích từ đặc san Quảng trị NAM CALI 2011 ]

tieng hat HOA MI

Đường xưa lối cũ,
có bóng tre, bóng tre che thôn nghèo
Đường xưa lối cũ,
có ánh trăng, ánh trăng soi đường đi

Đường xưa lối cũ,
có tiếng ca, tiếng ca trên sông dài
Đường xưa lối cũ,
có tiếng tiêu, tiếng tiêu ru lòng ai

Đường xưa lối cũ,
có em tôi tóc xanh bay mơ màng
Đường chiều dịu nắng,
bóng em đi áo nâu in đường trăng

Đường xưa lối cũ,
có mẹ tôi run run trong hôn hoàng
Lòng già thương nhớ,
nhớ đến tôi, lom khom đi tìm con...
...
[cố nhạc sĩ Hoàng thi Thơ]

*******************************************************************

Tôi tuy quê nội là Truồi, Huế nhưng lại sinh ra và lớn lên bên quê ngoại bên giòng Thạch hãn nước lững lờ trôi và bên một thành phố nhỏ bé bình dị hiền hòa theo năm tháng. Cho đến khi tôi đến lứa tuổi sắp bước vào đời thì phải dứt lìa nó mà đi theo khói lửa chiến tranh bom đạn.
Viết về quê ngoại tôi chỉ hằng mong vẽ lại nét phát thảo 1 thành phố xa xưa chừ đã nằm im trong vùng kỷ niệm.

Mẹ thương con ra cầu Ái tử
Vợ trông chồng lên núi Vọng Phu ...

Núi Vọng phu ở mô? chứ cầu Ái tử thì bên tê sông Thạch hãn , tôi đi bộ một khoảng thì tới thôi.

Đinh trọng Phúc

Ngày đầu năm San Jose khá lạnh mưa rả rích, tôi chợt nhớ về Quảng trị những ngày cuối đông, tháng Chạp, chợ Quảng trị chuẩn bị đón TếtNhững ngày đó lâu rồi, trong ký ức tôi hình như bao giờ cũng muốn níu kéo và lưu giữ một khoảng không gian mờ xám từ mấy cơn mưa phùn dai dẳng, cái lạnh buốt xương của phố phường chợ Tỉnh.

CHỢ TRƯỚC MẶT ẢNH QUÁN LIDO VÀ THƯƠNG GIA BÀ TRỢ TRỌNG SỐ 34 TRƯNG TRẮC

Tháng Chạp phố chợ đang chuẩn bị đón Tết, mọi người mua bán trong cơn mưa nhè nhẹ. Quanh chợ, người mua kẻ bán thấy toàn nón lá nhấp nhô. Khách mua hàng vây quanh mấy chiếc ‘du du’ trông như những chiếc dù lớn, hình vuông mà những người bán hàng đã thuê từ phu chợ.

Khách đi chợ đa số đều choàng quanh người bằng những tấm ny-lon che mưa đơn giản. Từ mấy làng gần Tỉnh, dân quê đã gánh lên mấy thứ rau trái trồng ở nông thôn. Mọi người đi vào trung tâm chợ qua tám ngõ phố, ngõ cạnh ảnh quán Li Đô đây là khu vực rau tươi, có mấy gánh cải cay từ Nhan Biều đem qua hoặc từ Sãi gánh lên lúc rạng sáng. Người dân quê phải gánh chạy bộ năm, bảy cây số mới lên đến Tỉnh.

Ba ngày Tết, nhà nào cũng không thể thiếu thứ cải cay này, nó dùng để làm dưa. Thứ dưa này có một vị cay thật đặc biệt, khi ăn hương cay bốc tận hốc mũi; thế mà mấy ngày Tết ai cũng nhớ đến nó. Đi đâu tôi cũng không thể thấy được loại cải nào có hương vị cay hơn. Người ta còn gánh lên chợ Tỉnh một thứ đặc biệt nữa, đó là cây củ kiệu. Khí hậu Quảng trị rất hạp với giống cây kiệu. Kiệu được trồng nhiều đến nỗi người ta bán được từng gánh. Kiệu mua về, được làm dưa cả 3 phần: rễ, củ, và lá chẳng bỏ phí thứ nào. Dưa kiệu Quảng trị cũng có hương vị riêng. Nhắc đến dĩa dưa giá mấy bà nội trợ nơi quê nhà thì không bao giờ thiếu được kiệu; đương nhiên dĩa dưa giá luôn đi kèm theo dĩa thịt heo ba chỉ luộc săn giòn.

Con đường Trưng Trắc hình vuông bao quanh khu chợ, san sát phố hàng. Khu phố đã clung cấp bao nhiêu thứ hàng sỉ và lẻ đi khắp nơi. Tuy nhiên tám ngõ vào chợ thì dành cho người buôn thúng bán mẹt, nông phẩm linh tinh,mỗi ngõ đều có một thứ riêng của nó chẳng thay đổi bao giờ.

Rời mấy gánh rau cải, chúng ta sẽ thấy mấy bà nội trợ đang kiên nhẫn chờ đến phiên mình được cắt(bào) từng mờ gừng để về nhà làm mứt. Gừng có được thuê cắt thì lát mới to và đẹp. Gừng Quảng trị cay thật, mứt gừng nếu ít cay khi thưởng thức với trà ngon trong dịp Tết thì sẽ mất hương vị đi nhiều! Thời gian này những sạp mứt bánh đã được bày bán nhiều, nhưng mứt bánh chợ Tết Quảng trị nói chung đơn sơ, bình dị không màu mè kiểu cách lắm.

Có dân nào hút thuốc nặng bằng dân Quảng trị chúng ta

Ngước mắt nhìn lên, mấy tiệm thuốc lá Cẩm lệ đang cắt thuốc tối đa, tiếng máy chạy xình xịch suốt ngày. Mầy ngày cận Tết thuốc Cẩm lệ bán được nhiều, mấy ông chủ người Quảng nam có nhân công khá đông, họ đều là đồng hương với nhau cả. Thợ thầy luôn tay tẩm và cuốn từng đống thuốc thành những cuộn tròn trông như những con rắn màu vàng nhạt đang khoanh mình trên nền xi măng bóng loáng . Có dân nào hút thuốc nặng bằng dân Quảng trị chúng ta, nhất là vào những ngày mùa đông lạnh giá như bấy giờ.

Hướng bờ sông từ con đường Gia Long đi vào, đối diện 2 tiệm nông ngư cơ và tạp hóa Quảng Tường đó là một phố thông vào chợ. Ở đây có tiệm mễ cốc Nguyễn Xuyến, dân quê từ các làng thượng nguồn sông Thạch Hãn như An Đôn, Tích Tường , Như Lệ hay xa hơn nữa tận Trấm, Trái đã gánh về đây những gánh than và củi. Họ đứng chờ khách ở ngõ này.

dân quê và những chiếc áo tơi

Trời mưa, mấy người bán than củi mang mấy chiếc ‘tơi’ che mưa chằm từ lá rừng, mấy chiếc ‘tơi’ trông xa như những con nhím. Những người dân vùng cận sơn về chợ tỉnh, hàng của họ chỉ là những mớ than gánh củi , họ đang kiên nhẩn - yên lặng -đứng chờ khách mong bán xong để có tiền đong gạo hay mua mắm muối.

Theo phố này men sâu vào trong là hàng tôm cá, những mớ cá tươi từ dòng sông Thạch Hãn ngoài kia mới được đánh mang lên, xen kẽ còn có những con cá biển từ Cửa Việt hay Gia Đẳng nhưng cá biển mùa tháng Chạp thật hiếm. Mùa đông tháng giá, dân Quảng trị chủ yếu dùng mắm, ruốc , cá khô nhiều hơn nên mấy sạp hàng đồ khô thật đông khách. Cạnh đó là dãy hàng cơm bình dân, dành cho khách buôn bán , lao động trong chợ. Trong luồng gió lạnh, nồi bún xáo, dưa kho từ dãy hàng cơm đang bốc hương nghi ngút ,làm cho ai cũng cảm thấy đói bụng.

Từ chợ cá ngó vô đó là hàng thịt. Mấy o bán thịt đều ở gần lò thịt bò tại thôn Thạch Hãn hay lò thịt heo tận thôn Đệ Tứ lên bán tại đây. Thời đó dân mình còn nuôi heo đen, giống không to nhưng chỉ được nuôi ròng cám và thân chuối nên thịt rất ngon.

Nem chả Quảng trị thật tuyệt, những lọn nem có truyền thống gói trong một lớp lá vông, rồi mới đến lá chuối mà phải là lá chuối mốc nên nem mau lên chua và sẽ có vị ngon đặc biệt. Kế đến chả lụa cũng theo một công thức gia đình. Khi làm chả người ta cũng kén chọn lắm; thịt heo phải gần ló sát sinh nên khi làm chả thịt còn tươi rói. Giã thịt làm chả cũng lắm công phu; phải giã bằng cối, giã và ‘quết’ cho thật đều tay không nghỉ thì chả mới ngon được.

đường Bờ Sông ngang tòa Sứ . Đường này sau gọi là đường Gia Long tỉnh QTrị (thập niên 1950)-xuống một đoạn là TÒA HÀNH CHÁNH tỉnh QT sau này ngó ra sông Thạch Hãn

Ngang ngõ thông vào Chợ từ đường Quang Trung, nơi đây có những loại trái cây được buôn về từ mấy quận miền núi như tắt, quít, thanh trà, bưởi, rau ‘cresson’ của Nam Đông, hay thơm, mít, chuối, sắn dây(sắn cơm) tận Gío Linh. Có khi ở đây tôi còn thấy bán cả mấy loại trái hoang dã như hồng leo, sim, muồng, mốc, .. luôn cả hạt sót hay mít rừng(mít nài) nữa. Thời con nít tôi hay lân la tới gần mấy sạp hàng trái cây hoang dại này. Gần đoạn này có mấy sạp hàng bánh kẹo làm theo kiểu thủ công gia đình, hay mấy hàng gương lược đơn sơ, mộc mạc. Họa hoằn lắm không khí ở con phố này cạnh tiệm Vạn An mớI ồn ào hẳn lên khi có một xe bán thuốc quảng cáo từ mấy tỉnh trong nam ra tận đây. Họ có thêm con khỉ làm trò giúp vui thu hút đám đông hiếu kỳ tụ lại, nhưng mấy xe bán thuốc Nam này chỉ ra vào mùa nắng ráo thôi.

Trước khi vào trung tâm đình Chợ, tôi không bao giờ quên cây sanh cổ thụ, lá xanh ngắt rợp bóng bốn mùa. Dưới gốc cây to có thờ phượng khói hương nghi ngút, người ta cầu xin mua may bán đắt. Qua hết mấy gian hàng gạo và hàng sành sứ cùng tô chén thì đến trung tâm đình chợ. Đình chợ rất rộng được chia theo thứ lớp riêng biệt cho từng loại hàng. Đặc biệt và sang trọng là hàng vải , mấy sạp hàng vải chiếm đa số trung tâm đình. Mấy cô bán vải có dáng dấp đài các ngồi bán trên mấy sạp gỗ lớn bóng loáng. Lúc vắng khách mấy cô khoan thai và chậm rãi ngồi ‘lể’(khều)ốc gạo, một đặc sản từ lòng sông Thạch Hãn, dân chài đem lên chợ đong bán bằng lon sữa bò.

Song song đình Chợ tôi cảm thấy ồn ào nhất vẫn là hàng thợ thiếc. Tiếng gõ, tiếng cắt vang inh ỏi suốt ngày. Cạnh khu này có mấy quán thợ may kế tục nhau, gần Tết mấy cô thợ may làm không hết việc. Đa số mấy cô thợ may đều học nghề từ Thanh Bình, một tiệm lớn rất đông học trò gần đình Chợ. Cũng có một ít tiệm may hạng sang (tailor) nhưng chúng đều nằm dọc theo con phố chính Trần hưng Đạo. Những tiệm này mang những bảng hiệu như Vĩnh Tân ở tận lò mỳ Đắc Lập, qua khỏi ngã tư Đồng Dụng mới thấy các tailor như Thiện Mỹ, Xuân Sang…

Trước khi ra khỏi Chợ cũng có mấy tiệm vàng như Kim Yến, Kim Ty. Mặc dầu khách khứa lui tới không đông lắm nhưng dầu sao cũng đỡ tủi phần nào cho cái chợ bé nhỏ, nghèo nàn vào dạo đó. Trước mấy tiệm vàng này là một số sạp buôn áo quần may sẵn, hay đồ chợ trời. Cũng có vài ba bó bông huệ hay bông phượng vàng cùng bánh in để cúng lễ bày quanh đây. Ai trong túi tiền bạc hơi dồi dào có thể băng qua bên kia rồi vào tiệm bánh Phú Vinh mua ít trăm gam bánh ngon hảo hạng.

Đến khi màn đêm buông xuống khi tất cả hàng quán đã cửa đóng then gài, nếu có dịp đi hướng sau mấy tiệm vàng ban sáng chúng ta sẽ thấy một quán duy nhất bắt đầu mở cửa: đó là quán bún bình dân Ông Két. Dưới ánh điện vàng vọt lù mù, khách ăn đêm để cả hai chân lên trên mấy băng gỗ dài, đang hì hụp thưởng thức mấy tô bún gân ( tai môi bò) nóng hổi và cay xè

Đường phố chính Trần hưng Đạo chụp năm 1967 ngang qua 2 quán sách Lương giang và Sáng tạo (quán Sáng tạo có chiếc bàn nhô ra ngoài phía bên trái dùng để bỏ báo ngày tức là nhật trình học trò không tiền như tôi thường đứng xem báo "ké" hay cóp ở đây - chúng ta thấy trong hình thời này đàn bà ra đường là phải bận ÁO DÀI- đàn ông ra đường tuy đạp xe đạp nhưng phải bận sơ mi thắt ca vát đàng hoàng - phía bên phải là 1 chiếc xe jeep nhà binh- khoảng sau năm 1968 loại xe nổ 2 bánh như Honda dame cub 50 , hay xe honda 67-68 bắt đầu xuất hiện ở thành phố này - chiếc xe đạp thời này khoảng 800- 1000 đồng VNCH -- phía xa là ngả tư Trần hưng Đạo + Quang Trung ) [hình tư liệu gia đình thương gia mể cốc NGUYỄN XUYẾN tỉnh Q trị --photo do anh Nguyen Tha'i cho tac gia]

Dù trong mưa phùn gió bấc rét lạnh căm-căm, hay trong cơn nóng cháy da của nắng lửa Hạ Lào, chợ Tỉnh ngày xưa lúc nào cũng mang một dáng vẻ bình yên và trầm lặng; không xô bồ, náo nhiệt như những thành phố to lớn khác. Lạ thay, tôi luôn cảm thấy nó ấm cúng, gần gũi vô cùng. Giờ hình ảnh và âm thanh hay ngay cả những hương vị xa xưa đó chỉ còn trong hồi tưởng của tất cả con người thị xã. Hôm nay nơi ngàn trùng xa cách tôi luôn hoài niệm về Chợ Tỉnh với một nỗi nhớ da diết khôn nguôi nhất là những khi Tết đến xuân về.

youtube:
hinh anh quang tri xa xua

http://vn.360plus.yahoo.com/alot132003/article?mid=13

San Jose đầu năm 1/1/2004
**************************************************************************
ghi chú thêm:

Sau 1972 người dân sống ngay thị xã QT lưu lạc khắp nơi. Và tiếp đến 1975 thêm một lần nữa lại hay tản mác khắp mọi miền đất nước cho đến Cà Mâu, Phú quốc hay lưu vong biệt xứ.

Hiện nay hình ảnh và con người từng sống tại thị xã đã nằm gọn trong ký ức và một số đông mà xưa kia họ đang độ tuổi biết nhớ biết yêu thì nay có người đã về với những "ngừơi muôn năm cũ" hay đang bước vào trang lứa "ông bà nội ngoại" cả rồi .

Trong trang lứa đó nay cũng khá "thành đạt" tại Sài Gòn và đã chọn miền Nam làm quê hương , còn laị rải rác khắp nơi từ Đông hà cho đến các tỉnh "vựa lúa miền Nam" hay những vùng cao su Long khánh. Cũng có một số ít con em thị xã QT trước đây có điều kiện du học ngoại quốc từ trước 1968 thì nay cũng trên lục tuần và đã thành công tại nước ngoài .

Trong những hội tụ của người dân QT, ngoài những thông lệ hàng năm từ trong nước cho đến ngoài nước đáng kể có những "tiểu hội tụ" của người gốc Đông hà coi bộ "sôm tụ " lắm. Trong đó đáng kể cùng năng động nhất là những "đoá hoa biết nói ' Đông hà , đã và đang về thăm quê hương bản quán hay gặp nhau thưòng xuyên ở nước ngoài .
Còn những người "thị xã " cũ thì chưa có khả năng nào hội tụ như trên được họ chỉ gặp được nhau khi có dịp dai hội chung thôi.

Thành phố Q TRỊ có 5 phường . GẮN BÓ với nhau cho đến cái mốc 1972 thì độ tan tác "KINH HỒN' của thời cuộc làm cho người dân thị xã QT xưa kia đó tản mác và "khuếch tán" xa đến tận cùng khắp nơi trên thế giới : Paris, Luân đôn, Roma, Hoa thinh đốn , Boston, Seatle, San Jose, Westminter, Toronto , New Southwale (ÚC) .. không nơi nào mà không có gót chân của người dân thị xã QT cả .
**********************************************************************************

MỘT SỐ HÌNH ẢNH CŨ QT

QUA TRƯỜNG NAM CỬA HỮU ( gan nha Vo thi Quynh)SẼ VÔ THÀNH CỔ CỔNG NÀY

QUANG TRI HOSPITAL BEFORE 1972

xa xa cái nhà tôn dài trắng bên tay phải là KHO LƯƠNG THỰC QUẢNG TRỊ -khúc dường cong cong này gần ty CA, hướng lên trường Bồ Đề và bệnh viện QT (DHL)

CHỢ TRƯỚC MẶT ẢNH QUÁN LIDO VÀ THƯƠNG GIA BÀ TRỢ TRỌNG duong TRƯNG TRẮC
"...Quanh chợ, người mua kẻ bán thấy toàn nón lá nhấp nhô. Khách mua hàng vây quanh mấy chiếc ‘du du’ trông như những chiếc dù lớn, hình vuông mà những người bán hàng đã thuê từ phu chợ... " DHL

cơ quan MACV dấu hình tròn , trường Nguyễn Hoàng hình vuông
mũi tên dài chỉ đường về quy thiện,chúng ta thấy cánh đồng lúa Quy thiện-- 2 mũi tên ngắn chỉ CỬA LAO XÁ hay CỬA HẬU ngó ra đường Lê văn Duyệt. (DHL)