MÃN KINH LÀ GÌ ?
WHAT IS MENOPAUSE ?
• Mãn kinh còn gọi là “ sự đổi đời”. Nó ghi dấu sự chấm dứt vấn đề kinh nguyệt (period) và những năm sinh con của bạn. Trung bình , đàn bà MỸ thời kỳ chấm dứt kinh nguyệt cuối cùng là 51 tuổi.
• TIỀN MÃN KINH (perimenopause) giai đoạn chuyển tiếp trước khi mãn kinh kéo dài trong khoảng từ 45 tuổi cho đến 55 tuổi.
• Mãn kinh và Tiền Mãn Kinh là chuyện bình thường và tự nhiên . Dù rằng căn bản biến thái giống nhau trong cơ thể đàn bà, nhưng mỗi người đối phó chuyện này lại khác nhau hơn.
• Tại sao ta phải tự học hỏi về MÃN KINH ? Khi hiểu tường tận về vấn đề này sẽ giúp bạn có khái niệm lạc quan hơn. Hiểu được những gì cần biết , chuyện này sẽ giúp bạn làm nhẹ đi những triệu chứng và ngăn ngừa được những biến chứng sau này.
Mãn kinh là thời kỳ suy giảm của hưng phấn "chăn gối" vợ chồng vì những biến đổi tâm sinh lý của phũ nữ
NHỮNG DIỄN BIẾN CỦA TIỀN MÃN KINH TRONG CHU KỲ MÃN KIN H CỦA BẠN
What happens to your menstrual cycle during perimenopause?
• Trong thời kỳ sinh con, hang tháng bạn có 2 loại Hóc Môn (hormones)—estrogen và progestoren- những thứ này sinh ra sự chảy máu khi hành kinh (menstrual bleeding). Khi người đàn bà đến giai đoạn MÃN KINH thì hoc môn estrogen HẠ GIẢM . sự việc này làm chấm dứt luôn 2 chuyện hành kinh (periods) và rụng trứng.(ovulation)
• Một người đàn bà biết chắc chắn MÃN KINH khi phải hết hành kinh 1 năm mới được.
• Sau thời kỳ mãn kinh , trong cơ thể người đàn bà cũng còn tiết chất estrogen nhưng ít hơn trước khi mãn kinh nhiều.
CÁC TRIỆU CHỨNG VÀ ẢNH HƯỞNG CỦA MÃN KINH LÀ GÌ ?
What are the symptoms and effects of menopause?
Có một số đàn bà xem tiền mãn kinh (perimenopause) lại giống như tình trạng tuổi dậy thì (puberty) là thời kỳ bạn phải biết tự điều chỉnh với những thay đổi lớn trong người bạn. Những thay đổi naỳ làm bạn tự thấy khác trước nhiều lắm. Những thay đổi trong thời tiền mản kinh có liên hệ đến sự hạ giảm estrogen. Một số có liên hệ đến sự già nua của con người.
Hành kinh (menstruation)
• Vào độ tuổi 40 , việc tăng hay giảm các hóc môn có thể ảnh hưởng và thay đổi chu kỳ hành kinh (menstrual cycle) thất thường rời rạc.
- số ngày giữa các chu kỳ kinh nguyệt tăng hay giảm
- chu kỳ hành kinh (periods) mau hay lâu hơn,
- máu ra nhiều hay ít (flow)
- chu kỳ hành kinh có thể bị bỏ băng (skip)
• Khi sắp thời kỳ mãn kinh DẦU bạn có thể ra máu không đều là chuyện thường , bạn nên báo cáo bác sĩ bạn biêt. Vì có khi ra máu không bình thường có thể là triệu chứng nguy hiểm nào khác . Bác sĩ bạn có thể nghiên cứu những trường hợp ra máu không thường trên. Hãy gặp bác sĩ nếu:
- Ra máu quá nhiều
- Ra máu lâu hơn bình thường
- Ra máu thường xuyên hơn 3 tuần
- Ra máu sau khi giao hợp (sex) hay ra máu xảy ra chặng giữa 2 thời kỳ hành kinh.
- Phát hiện những khác lạ khác trong thời kỳ hành kinh hang tháng .
Các luồng nóng đột ngột hay XUNG NHỊÊT (Hot Flushes)
• Khi đến độ mãn kinh , bạn bắt đầu cảm thấy các luồng nóng đột ngột hay có thể gọi là xung nhiệt đột ngột ( hot flashes) . Khoảng 75-85% đàn bà trong giai đoạn tiền mãn kinh có cảm giác này, Những luồng nóng này là chuyên bình thường trong giai đoạn mãn kinh.
• Hot Flush là cảm giác nóng đột ngột xông lên phần trên cơ thể bạn và mặt bạn. Da bạn thấy đỏ ửng lên như xấu hổ (shy). Bạn có thể ra mồ hôi vì nóng, Chuyện nóng naỳ kéo dài vài dây hay vài phút hoặc có t hể lâu hơn,
• Luồng nóng này có thể xảy ra vài lần trong 1 tháng hay vài lần 1 ngày tuỳ theo từng ngưòi. Có người đàn bà chịu tình trạng này cho vài tháng , vài năm nhưng có người không gặp trường hợp này xảy ra.
• Luồng nóng có thể xảy ra bất cứ lúc nào,dù ngày hay đêm. Có người xảy ra khi ngủ, gọi là xuât mồ hôi trộm có thể làm bạn tỉnh giấc và sáng lại bạn cảm thấy mệt nhọc cùng uể oải (sluggish).
• Dù rằng triệu chứng luồng nóng đột ngột có thể gây cho bạn khó chịu hay đôi lúc lung túng và có thể làm trở ngại trong sinh hoạt hàng ngaỳ, nói chung chúng không gây nguy hại gì .
• Bạn cần làm gì để đối phó với luồng nóng này ?
- tìm cho ra cái gì kích động nên luồng cảm giác nóng này và tránh nó nếu có thể. Bạn có thể nghiệm ra rằng thức uống nóng như trà hay cà phê, thức ăn cay nhiều gia vị qua, thức uống có ruợu coi chừng cũng đem lai cho bạn các luồng nóng này. Chúng có thể gây ra do căng thẳng, thời tiết oi bức hay căn phòng quá nóng.
- Có thể do bạn bận áo quần nhiều lớp quá đi chăng ? nên cởi bớt vài lớp khi có dấu hiệu luồng nóng này để cảm thấy mát hơn.
- Giữ nhiệt độ trong nhà và nơi làm việc của bạn ở nhiệt đọ thấp hơn. Bạn hãy kiếm cái quạt cầm tay- có loại quạt xếp được gọn gang trong bóp bạn (purse)
- Nên tập thể dục đều đặn. Nghiên cứu cho biết đàn bà tập thể duc đều đặn ít xảy ra và bớt cường độ của triệu chứng nóng này ,
- Nên găp bác sĩ. Bạn sẽ có lợi khi được bác sĩ giới thiệu vài loại Hoc môn hay cách trị liệu của ông hay bà bác sĩ này.
Những Rắc Rối Về Giấc Ngủ :
• Đàn bà trong thời kỳ sắp mãn kinh (perimenopausal) thường phải đối phó với những rắc rối về giấc ngủ. Xuất mồ hôi đêm cũng làm trở ngại sự nghỉ ngơi của bạn. Bạn có thể gặp bệnh mất ngủ (insomnia), hay bạn có thể thức giấc qúa sớm.
• Bạn làm gì để giảm thiểu tối đa rắc rối về giấc ngủ ?
- Cố gắng giữ đúng thời khắc biểu (schedule). Hàng ngày lên giường và thức dậy đúng như mọi ngày, kể cả cuối tuần.
- Ăn uống bình thường và điều độ đúng giờ. Tránh ăn quá trễ và ăn bữa phụ (snacks).
- Tránh chất có caffeine trong trà , cà-phê, sô cô la, và thức uống cola. Vì caffeine ở lại trong máu đến 6 giờ , uống càng ít càng tốt và giới hạn dành cho buổi sang và đầu trưa mà thôi.
- Tránh uống loại ruợu ngủ, ruợu có thể giúp bạn buồn ngủ, nhưng nó làm xáo trộn quy trình giấc ngủ và làm cho hay thức giấc trong đêm.
- Thông thường, tập thể dục đều đăn giúp bạn ngủ tốt hơn.
Những thay đổi về đường âm đạo (vaginl) và đường tiểu (urinary)
• Khi estrogen bạn hạ giảm đường âm hộ có những thay đổi:
- đường âm đạo mỏng đi và khô cùng ít linh động hơn. Chuyện này làm cho việc giao hợp không thoải mái .
- có một số đàn bà có thể bị ngứa và phỏng ở âm đạo
- âm đạo cần lâu mới ẩm ướt được, chuyện này có thể gây đau khi giao hợp (during sex)
- âm đạo có thể bị nhiễm trùng (infection) dễ dàng hơn
• sự giảm thiểu estrogen cũng gây thay đổi lớp trong cùng của đường tiểu (urinary tract)
- Làm cho đàn bà hay đi tiểu
- Bàng quang (bladder) dễ bị nhiễm trùng hơn
- Không tự kiềm chế được: có vài người đàn bà chỉ hắt hơi, ho, hay cưòi cũng bắn nước tiểu ra ngoài .
• Bạn có thể làm gì để chữa về biến chứng của âm đạo và đường tiểu ?
- DỊCH NHỜN bày bán nhiều nơi giúp làm trơn âm đạo và giảm thiểu sự khó chịu khi giao hợp. Giao hợp bình thường cũng có ích lợi nữa . Đời sống tình dục tốt làm tăng lượng máu vào cơ quan sinh dục và giúp bạn tránh được biến chứng của âm đạo khi bạn nhiều tuổi .
- Nếu bạn phát giác không kiềm chế được nước tiểu, nói với bác sĩ bạn. Thông thường có thể chữa được mà thôi, thêm vào , hãy tập thể dục theo phương pháp Kegel có thể gia tăng việc kiểm soát được bang quang (blad der)
- liệu pháp thay thế hóc môn ( nói dưới đây )cũng giúp ích trị liệu về biến chứng âm đạo và tiểu tiện.
Xương :
• Sự mất xương gia tăng sau thời kỳ mãn kinh bởi vì buồng trứng ngưng sản xuất estrogen, mà hoc môn giúp ích chống lại việc mất xương. Chứng này làm gia tăng nguy cơ gia tăng chứng bệnh LOÃNG XƯƠNG (osteoporosis). Bệnh loãng xương gây cho xương mỏng và yếu đi, nên gây ra gãy xương và tật nguyền (disability).
• Bạn làm gì để ngăn ngừa chứng loãng xương (osteoporosis)? Phải tập trung vào việc gia tăng xương cũng như giữ tốt xương bạn trước khi bạn mãn kinh.
- Ăn Uống đầy đủ calcium. Những thức ăn nhiều calcium gồm sữa, yaourt, pho mat (cheese) cá sardine, tàu hũ(tofu), nước cam có thêm calcium,hạt ngũ cốc cho thêm calcium(calcium-fortified cereal).
- Dùng đầy đủ sinh tố D, Sinh tố D giúp cơ thể hấp thụ calcium. Sữa có gia Vitamin D là thức uống tốt cho bạn. Bạn biết cách hang ngày phơi nắng 15 phút cũng giúp cơ thể bạn tự tạo ra sinh tố D,
- Thể dục đều đặn, tập thể dục có kèm theo vật nặng có thể làm mạnh thêm xương và làm chậm việc mất xương.
Bệnh về tim mạch (cardiovascular disease)
• Bệnh tim cũng là nguyên nhân dẫn đầu về tử vong ở đàn bà. Sau thời mãn kinh, nguy cơ tim mạch cùng đột quỵ ở đàn bà cũng gia tăng theo.
• Buồng trứng đàn bà sản xuất ra Estrogen để bảo vệ cho họ về bệnh suy tim cũng như đột quỵ. Vào thòi mãn kinh vì ít estrogen nên nó không bảo vệ được cho họ.
• Còn có thêm vài yếu tố nữa cho nguy cơ suy tim: cao cholesterol, áp suất máu cao, hút thuốc , thức ăn nhiều mỡ, đái đường (diabetes) và bệnh phì (obesity).
• Bạn làm gì để giảm nguy cơ bệnh tim mạch ?
-Tập thể dục đều đặn. Bài thể dục hay nhất làm mạnh cho tim phổi bạn là Đi Nhanh (brisk walking), chạy, bơi, và các động tác nhanh khác nữa.
- ăn thức ăn có lợi cho sức khỏe
- tránh hút thuốc .
PHƯƠNG PHÁP THAY THẾ HORMONE LÀ GÌ ?
What is hormone replacement therapy ? HRT
Liệu pháp thay Hóc Môn HRT là cádh chữa trị y khoa cho hiện tượng mãn kinh. Quyết đinh to lớn nhất cho bạn khi bước vào giai đoạn mãn kinh là liệu bạn có áp dụng HRT hay không. Có nhiều người đàn bà xem đây là quyết định khó khăn . Vấn đề chính là bạn phải tìm hiểu nhiều về HRT và thảo luận với bác sĩ bạn , quyết định liên quan tình trạng sức khỏe và bệnh lý gia đình bạn (family history)
Phương pháp thay hoc môn là gì ?
• Với phương pháp thay thê hóc môn (HRT), bạn được cho vào estrogen mới thay cho lượng estrogen mà cơ thể bạn không còn tạo ra được. Nếu bạn không bị cắt bỏ tủ cung hay dạ con (hysterectomy) như thế bạn còn có tử cung (uterus), nghĩa là progestin cũng có thể cho vào để ngăn ngừa ung thư lơp trong của tử cung khi estrogen chỉ được dùng một mình.
• Estrogen thưòng được cho toa (prescribed) theo dạng viên hay là loại dán vào da. Estrogen cũng có dạng để đặt vào âm đạo (vaginal ring). Progestin cũng được cấp toa theo dạng viên (pill)
Lợi điểm của phương pháp thay hoc -môn
• Làm giảm triệu chứng. Đàn bà có thể thấy ngay lợi điểm của phương pháp HRT là suy giảm của triệu chứng trong viêc mãn kinh. ( lưu ý rằng các triệu chứng bệnh về mãn kinh trở lại ngay nếu bạn ngưng áp dụng Liệu pháp thay hóc môn HRT.)
-tới 98% đàn bà dùng estrogen, chứng xung nhiệt (hot flushes) đều giảm thiểu.
-Estrogen cũng chữa chứng khô và ngứa âm đạo
-Đàn bà dùng estrogen ít bị bệnh về tử cung như nhiễm trùng và són nước tiểu (không kìm )(incontinence)
• HRT nổi bật vì giúp giữ xương mạnh hơn, phương pháp này giúp tránh chứng rỗng xương hay loãng xương (osteoporosis). Tuy nhiên nó chỉ bảo vệ chừng nào bạn còn dùng phương pháp naỳ thôi. Khi bạn ngưng HRT, chứng loãng xương lại tái hiện. Chúng ta không nên đề nghị phương pháp HRT để chống bệnh loãng xương vì những rũi ro sau
Những rũi ro và phản ứng phụ
• Cũng giống như các liệu pháp khác, phương pháp HRT cũng không tránh được rũi ro. Estrogen liệu pháp làm cho lớp trong của tử cung phát triển theo và gia tăng nguy cơ ung thư tử cung. Tuy nhiên gia tăng progestin đê hạ giảm nguy cơ ung thư tử cung ít khả năng hơn là người không áp dụng phương pháp HRT lần nào.
• Vơi phương pháp HRT, có thể ra máu nhẹ hay có người ra máu nhiều hơn giống như lúc hành kinh trước đây vậy. Bác sĩ của bạn phải điều chỉnh liều lượng để giảm thiểu tối đa sự chảy máu. Những phản ứng phụ khác về HRT gồm triệu chứng giữ nước trong người (fluid retention) và chứng đau nhức ở vú. chứng đau nhức này kèo dài trong thời gian ngắn thôi.
• Có nguy cơ gia tăng về nguy cơ ung thư vú cho đàn bà dùng tổng hợp estrogen/progestin HRT. Sự gia tăng này coi bộ còn ít và còn tùy vào thời gian sử dụng phương pháp HRT lâu dài hay không
• HRT gia tăng một cách khiêm tốn không đáng kể về nguy cơ trụy tim, tai biến mạch máu não, hay chứng đông máu .
• Nếu bạn là sống còn về ung thư vú, thì bác sĩ của bạn có thể khẳng định nguy cơ đi kèm với phương pháp HRT nhiều hơn là mối lợi cho bạn .
BẠN CÓ THỂ LÀM GÌ ĐỂ GIỮ ĐƯỢC MỘT CÁCH SỐNG KHOẺ MẠNH
What can you do to maintain a healthy lifestyle
Đàn bà trong lứa tuổi từ 30 đến 40 có thể tạo được sự thay đổi về lối sống để hạ thấp nguy cơ về tai biến sức khỏe khi tuổi càng cao. TIỀN MÃN KINH ( perimenopause) là lúc tốt nhất để chú ý đến sức khỏe của bạn nếu cả thời gian qua bạn chưa chú ý . Bạn sẽ cảm thấy nhiều khả năng chi phối chuyện này nếu bạn cảm thấy có trách nhiệm . Điều này nói lên rằng bạn phải có thói quen thực hành tốt về sức khỏe và đóng vai trò chủ đạo trong việc chăm nom sức khỏe bạn.
• Ăn uống lành mạnh. Cách thức ăn uống lành mạnh giúp bạn nhìn và cảm thấy khỏe mạnh hơn. Điều này cũng giúp giảm nguy cơ xốp xương hay bệnh tim. Công thức về thực phẩm cân đối gồm nhiều rau trái, ngũ cốc. Bạn cũng nên giới hạn thức ăn nhiều mỡ và đồ ngọt.
• Thể Dục: năng thể dục giúp bạn xuống cân . thể dục nhịp điệu nhanh (aerobic exercises) giúp bạn tránh bệnh tim và tiểu đường .Cùng thể dục mang cùng với vật nặng giúp giảm bệnh loãng xương . Thể dục đều đặn còn giúp :
- cho bạn nhiều năng lực
- giảm căng thẳng thần kinh
- làm tăng sức dẽo dai của bắp thịt
- giúp bạn ngủ ngon hơn
- gia tăng luân chuyển của máu
- làm hạ áp suất (giảm huyết áp )
• gìn giữ một trọng lượng lành mạnh
• Đừng hút thuốc. Đàn bà hút thuốc có thể giảm thọ từ 5 đến 8 tuổi . Hút thuốc còn gia tăng chứng loãng xương. Hút thuốc có khả năng tăng gấp đôi bệnh tim và ung thư cổ tử cung (cervix) và ung thư âm hộ (vulva) nơi đàn bà, và gia tăng nguy cơ ung thư phổi lên tới 12 lần.
• giới hạn việc uống rượu. Uống rượu gây mối lo ngại cho đàn bà. Rượu cản trờ phát triển xương và hấp thụ calcium. Mỗi ngày uống 1-2 cốc ruợu có thể tốt. Liều lượng rượu gia tăng gây nên chứng áp huyết cao, làm hư cơ tim, và một số chứng ung thư. Đàn bà uống rượu nhiều có nguy cơ rối loạn kinh nguyệt (menstrual problems) hay mãn kinh sớm hơn bình thường.
• Hãy theo dõi sức khỏe đều đặn: chăm nom sức khỏe thường kỳ, dù cho khi không thấy đau yếu, bạn có thể phát giác sớm bệnh. Bạn nên ít nhất gặp bác sĩ một năm 1 lần để xét nghiệm y khoa cho bạn.
• Hãy học cách tự khám nghiệm. Trong năm có những xét nghiệm bạn tự khám để tìm ra sớm những nguy hiểm nếu có.
-Tự khám vú là 1 cách để bạn phát hiện sớm ung thư vú để chữa trị thành công hơn. Bạn nên làm BSE (breast self exam) 1 tháng 1 lần.
-tự khám toàn than xem da ban có gi lạ không đó là điều hay nhất. Ra nắng quá nhiều hay dùng đèn huỳnh quang (tanning lamps) gây nguy cơ ung thư da. Bạn tự tìm xem có vết sưng đỏ, hay thay đổi nào bất thường không. Hãy gặp bác sĩ nếu thấy có khối mô nào (mole) có hình dạng không đều gồm nhiều vệt tối nâu hay đen, đường kính to hơn đầu tẩy của ngòi viết chì ?
* Hãy áp dụng biện pháp ngừa thai (birth control). Dù thời kỳ kinh nguyệt của bạn trở nên thất thường khi bạn sắp mãn kinh, nhưng bạn có thể mang thai, và ngay cả khi bạn đang có dấu hiệu tiền mãn kinh (perimenopause) như xung nhiệt bạn (hot flushes) cũng có thể mang thai. Có đến 75% đàn bà trên 40 tuổi có thai vì không có kế hoạch (unplanned). Bạn hoàn toàn không thoát được khả năng mang thai cho đến 1 năm sau vòng hành kinh cuối cùng trong đời .
• bạn phải được cố vấn trước : Khi bạn muốn mang thai trễ , phải nên biết trước rằng nguy cơ gia tăng theo số tuổi của bạn. Một người đàn bà nhỏ hơn tuổi 50 nên có 0.4 mg acid folic nếu có ý định mang thai. Lại cần phải có cố vấn trước khi bạn cố gắng thụ thai 1 đứa trẻ.
• Hãy thực hiện tình dục an toàn . Mọi người nên áp dụng tình dục an toàn để tránh nguy cơ lây bệnh qua đường tình dục (STD).
Đinh trọng Phúc biên khảo 1/4/2010
dịch từ tài liệu Stanford University
No comments:
Post a Comment